Konu Tarihi: 05.12.2014- 12:20

---

69. yılında Tan Gazetesi baskını

Türkiye sağcılığının ilk büyük anti - komünist eylemi olarak tarihe geçen Tan Gazetesi baskını 69. yılında Tarih Vakfı tarafından düzenlenen bir sergiye konu oluyor.



4 Aralık 1945 günü kalabalık bir islamcı ve faşist güruh tarafından basılan ve matbaa makineleri balyozlarla tahrip edilen Tan Gazetesi, baskının 69.yılında bir sergiye konu oluyor. Tarih Vakfı tarafından hazırlanan ‘Yokuşun Başı; Demokrasi Mücadelesi Tan Gazetesi’ sergisi, Cağaloğlu yokuşunun başında, yıkılan Tan Matbaasının yerine inşa edilen Halil Lütfü Dördüncü İşhanı’nda açıldı.



1935 yılında kurulan Tan Gazetesi özellikle 1938 yılında Zekeriya ve Sabiha Sertel’in gazetenin sahibi olmasıyla birlikte muhalif yayınlarıyla dikkat çekmeye başladı. Gazete İkinci Dünya savaşı sırasında, savaş karşıtı ve anti - faşist bir yayın politikası izliyordu. Dönemin tek partili iktidarının Nazi Almanya’sına yakınlaşmasına karşı çıkıyor ve Sovyetler Birliği ile iyi ilişkiler kurulmasını savunuyordu. Bu tavır, hem tek parti yönetimini hem de Nazilere sempatiyle bakan islamcı, milliyetçi-ırkçı kesimleri rahatsız etti. Sağcı kesimler gazeteyi Sovyetlerin maşası olmakla suçluyordu. 1945 yılında doruğa çıkan tepkiler, 4 Aralık 1945’te baskınla noktalandı. Beyazıt’tan hareket eden ve gitgide genişleyen bir grup, ellerinde balyozlarla matbaanın önüne geldiler ve ne var ne yoksa yağmaladılar.



4 Aralık günü olanları Zekeriya Sertel hatıralarında şöyle anlatıyor:

4 Aralık 1945 gününün sabahı üniversiteli faşist gençler ellerinde önceden hazırladıkları baltalar, balyozlar ve kırmızı mürekkep şişeleriyle matbaaya saldırdılar. Orada bekleyen polisler olup bitene seyirci kaldılar. Görevlerini yapmaya kalkmadılar. Göstericiler, baltalarla matbaa kapısını kırıp içeri girdiler. Makinaları balyozlarla kırdılar. Binanın camlarını indirdiler. İçindeki eşyayı kırıp döktüler. Sonra ellerinde kırmızı boya şişeleriyle “Serteller nerede” naralarıyla bizleri aramaya koyuldular. Amaçları, bizi çırılçıplak soyup üzerimize kırmızı boya dökmek ve akabinde önlerine katıp sokaklarda “İşte kızıllar” diye sergilemekti.



Saldırgan güruh Tan gazetesini yağmaladıktan sonra durmamış aralarında Görüşler Dergisi’nin de olduğu ve solcu olduğu bilinen gazete, dergi ve kitabevlerine saldırmışlardı. Yıllar sonra saldırgan grubun içinde Süleyman Demirel, Turgut Özal gibi isimlerin de yer aldığı iddia edilmiş, Süleyman Demirel saldırılarda yer aldığını itiraf etmişti.



Saldırıların ardından saldırıya uğrayan gazeteler kapanırken Sabiha ve Zekeriya Sertel yargılandılar, beraat ettiler ama ülkeyi terk etmek zorunda kaldılar. Halil Lütfi Dördüncü, Tan gazetesini aralıklarla birkaç kere daha çıkardı. 6 Ocak 1959’da, hemen yanındaki binada meydana gelen patlama sonucunda Tan Matbaası binasının da yıkılmasıyla gazetenin yayın hayatı tamamen sona erdi.

Tan Gazetesi’nin saldırıya uğrayan ve tahrip edilen binasının yerine yapılan Halil Lütfi Dördüncü İşhanı’nın da açılan ‘Yokuşun Başı; Demokrasi Mücadelesi Tan Gazetesi’ sergisi için Kuratör Gökhan Akçura, sergi ile Tan Matbaası üzerinden yeniden demokrasi ve basın yayın tarihine bakmaya çalıştıklarını söylüyor:

İnsanları 69 yıl sonra yine bu mekana getirmek ve aslında 69 yıl sonra hala hem medya tarihinde hem demokrasi tarihinde aynı noktada olduğumuzu, patinaj yaptığımızı görmemizi sağlamak istedik. Tan Gazetesi, aradan 70 yıl geçmiş olmasına rağmen hala çok güçlü bir gazete çünkü döneminde, savaş yıllarında, tek parti döneminde büyük bir baskı vardı. Bütün bu baskıya rağmen Tan Gazetesi, demokrasi yolunda büyük bir mücadele gösterdi. Yiğitçe bir mücadele vermiş bir gazete Tan Gazetesi. Ve bu mücadelesi 1945 yılında matbaanın yerle bir edilmesine kadar gitti. O dönemde, Cumhuriyet Halk Partisi, gelişmelerden memnun olmadı, mücadeleden memnun olmadı ve büyük bir provokasyon yaparak gelip matbaayı yerle bir etti. Ne yazık ki o dönemin baskısı, bir ölçüde bugün de sürüyor. Aynı biçimde değil elbette demokrat bir ülke haline geldik ama bakarsanız basın hala reaya, bu bağımsızlığı, bu gücü koruyamaz durumda. Bu nedenle Tan Gazetesi hala güncel. Aradan 70 yıl geçmesine rağmen söylediklerinin bugün de geçerli olması utanılacak bir durum ama bunu yaşıyoruz hep birlikte. Bu çok eskilerde kalması gereken bu sergi ne yazık ki hala güncel.

Mehmet Ulusel'in tasarımlarıyla hazırlanan "Yokuşun Başı: Demokrasi Mücadelesinde Tan Gazetesi (1935-1945)" sergisi, 31 Mayıs 2015'e kadar devam edecek.

sol