Konu Tarihi: 17.03.2015- 20:27

---

Seçimler ve oyun teorisi
Tunç Sipahi


Ne deniyor? HDP barajı geçemezse çok kötü olur. Mecliste muhalefetin gücü açısından mı? HDP bağımsız adaylarla girseydi diyelim ki 45, barajı geçerse diyelim ki 65 vekil çıkaracak. Bu mudur? Denecek ki baraj geçilirse AKP’nin sayısı azalır. Elbette ama geçilmezse de fazlasıyla artar. O da olur, o da olur deniyorsa, o zaman konu nedir? Sayılar mı? HDP’nin 20, CHP’nin 10 milletvekili fazlası olsa mecliste etkili muhalefet mi yapılacak? Daha önce yapılmış mıydı? Yapıldı deniyorsa etkisi oldu mu? Yani nedir olayımız?

Etkili muhalefet yapacak olan 130’la da yapar, 120’yle de, 45’le de yapar, 65’le de. Ama konu bu değil. Konu muhalefet yapmak, karşı çıkmak, direnmek konusu değil. Misal, HDP yüzde 9,99 alırsa başka, yüzde 10,01 alırsa başka türlü mü davranacak? Ne olacak?

Madem seçim ve baraj önemli, bakalım ne olabilir. İdeal senaryoda, hani nasıl derler, en aşırı rüyaların bile ötesinde, “AKP geriletilecek ve HDP barajı aşacak”. Madem konu kurgusal, diyelim ki oldu. AKP’ye 290, simetri olsun diye barajı aşacak HDP’ye ve MHP’ye 65’er ve CHP’ye 130 vekil atıyorum. İsterseniz MHP’yi artırın, CHP’yi düşürün vb. Önemli olan seçimi kazanan AKP’nin tek başına anayasa değişikliğini referanduma götürecek sandalye sayısını bulamayarak destek aramak zorunda kalmasıdır. Bu olası durumu inceliyoruz.

Seçim yapıldı ve meclise 4 parti girdi Ne olur? Durum başka nedenle değişmezse, AKP ve HDP pazarlığı sonlandırmaya oturur. (i) Tamamsa HDP başkanlık rejimine –malum şartları AKP kabul etmişse- evet der ve referanduma gidilir. Referandumdan evet oyu çıkar. MHP ve CHP hayır der. (ii) Tamam değilse, AKP’ye MHP desteği gerekir. Olur mu? Olmaz değil çünkü HDP ve MHP’nin yan yana durup aynı oyu vereceği senaryo dışında her şey mümkün. Ama bu iş zor: MHP’yi çok zorlar bu karar. Olursa referanduma gidilir. Referandumdan evet oyu çıkar. Bu durumda CHP ve HDP yan yanaymış gibi görünür.

Özetleyelim: (1) HDP’nin 2014 Haziran’ında açığa çıkan ve değişmeyen pozisyonu sadece AKP’ye genel destek vermekle sınırlı kalmamakta, AKP içi siyasete dahi müdahale anlamına gelmektedir. (2) Seçim sonucuna göre AKP’de başkanlık sisteminde ısrar ediliyorsa, ya MHP ya HDP desteği şarttır. (3) Referanduma gidiliyorsa evet sonucu çıkacaktır

Duygusal itirazlar hemen başlayabilir. “HDP tek şans, en büyük muhalefet HDP” lafları önemsiz ve sıfır analitik değer taşır. Yaygaraya önem verilmez. Ama bir konu önemli: Senet imzalayacaklarını söylemediler mi? Önemli çünkü bu bir kavrama ve matematiğe dayanıyor. Literatürde mevcuttur. Bu durum bir “kendisini önden bağlama” aracıdır (precommitment). Kredibilite kazanmak için başvurulur ve zaten HDP’deki asıl aktörler AKP’ye destek olma halinin fazlasıyla faş olduğunu gördükleri için bu laf ortaya atıldı. Mantığı budur.

Örnek, merkez bankası bağımsızlığı kavramı ortaya atıldığı zaman da mantık buydu: “Güvenilir” bir söz verip kendisini önden inandırıcı biçimde bağlamak için. Yoksa, “öyle yapmayız, şöyle yaparız” lafı değer taşımıyor: Merkez bankaları sıklıkla karar değiştiriyorlardı. İnandırıcı olsunlar diye “bağımsız” kılındılar; baştan stratejilerini yasaya, senede bağladılar. Oyun-teorik bir kavramdır.  

Bu durumda nasıl bakmalı? “Madem bunu söylediler, AKP’ye koltuk değneği olmazlar, hele hele başkanlık rejimine asla evet demezler” diye mi düşünmeli? Bilemem, ama burada da oyun-teorik bir mekanizma devreye alınabilir. Adı “söyle-ama-yap” (pretend-but-perform). Anlamı şu: Söylemekle olsaydı ekonomi politiğin çoğu çöpe giderdi çünkü gereksiz olurdu. Genellikle iki taraflı bağlanmayla oluşacak düzenleme durumları içindir. Hangi iki taraf? HDP ve örneğin HDP’ye barajı geçirtecek diyelim ki yüzde 2 oyu olan bir sosyalist sol mu var da, bu iki özne masaya oturacak? Geçelim.

Diğer senaryoda HDP barajı geçemez ve AKP zaten tek başına konuyu referanduma götürebilir. Bu opsiyon göze alınmışsa “kumar”, asıl istenen opsiyon buysa “hediye” denebilir. Referanduma gidilirse, yukarıda yazdım, evet oyu çıkacağına inanıldığı içindir. Evet oyu çıkacaksa HDP’nin veya MHP’nin gizli, kısmi vb oy desteği gerekecektir. Durum bundan ibarettir.

AKP hangisini tercih eder? HDP’nin barajı geçememesini elbette. Çünkü (a) fazladan tonla vekil çıkaracaktır (b) sonuç benzer olacaktır (c) açık pazarlık bir ölçüde gizlenebilecektir. Bu kadarı HDP’yi muhalefet yapar mı?

Bu noktada soru şudur: HDP barajı geçerse destek verir mi? Geçmezse de destek verir mi? Verebilir, vermeyebilir. Tek yolu “söyle-ama-yap” mekanizmasıdır ama çift taraflı çalışır. Güvenilir bir mekanizma kurmak zor. Bir rüzgar zaten estirildiğine göre, gerek var mı?

HDP’de bazı unsurlar 60-65 vekille barajı geçip masaya açıktan oturmayı ve açıktan anlaşıp destek vermeyi tercih edebilirler. Çünkü pazarlık gücüdür; güç güçtür yani. Vermeme olasılığın da vardır. Nitekim AKP de bunu göze alamayabilir. Ve MHP her durumda hayır derse, HDP’nin eli çok güçlenir. Bu durumda AKP’ye ya net olmak –zor iş- ya da başkanlıktan vazgeçmek opsiyonları kalacaktır. Ki böyle olursa AKP içinde başkanlık sistemi üzerinde konsensüs sağlamak daha da zorlaşabilir.

MHP’nin her durumda hayır demesi HDP’nin gerçekte ne yapacağını açığa çıkaracak bir turnusol kağıdı işlevi görür. Lakin HDP’de bazıları da barajı geçmemeyi ve flu işler yapıp, flu destekler vermeyi uygun görebilir. Şu saptanmalıdır: Pazarlık, AKP içi siyasette de taraf olmaktır. Bu görülmezse konu anlaşılamaz.

Tamamen oyun-teorik ve modellenebilir bir durum. Şöyle: (1) AKP’ye başkanlık sistemi için ya MHP ya HDP desteği gerekecektir (2) MHP ve HDP yan yana gelmeyecektir. Bu kısıtlarla modellenebilir.

Elbette AKP’nin oyu düşüyor diyen anketler de var. 30 Mart 2014 seçimlerinden sonra, o dağınıklık havasına panzehir olabilir diye düşünerek, trend oyun yüzde 40 etrafında dalgalandığını bıkkınlık verecek kadar fazla yazdım. Trendi bu olabilir ama genelde üstünde alıyor çünkü (i) Lider faktörü var (ii) Malum faktörler var (iii) Bu seçimde yurtdışı oyları olacak (iv) “Yeni seçmenler” var.

Yine de AKP yüzde 45’in altına geriler demek normal durumda (a) katılım oranı yüksek olacak (b) MHP oyu artacak demek. Böyle olursa ve HDP barajı geçemezse, bu kadar tantananın sonucunun AKP oyundaki düşüşü fazlasıyla telafi edecek büyük bir desteği altın tepside sunmak olduğu umarım görülür.

Bu dahi anlaşılamazsa? Anlamak istemeyene anlatmak mümkün değildir.