Konu Tarihi: 07.11.2015- 14:46

---

10 maddede Ekim Devrimi ve Kürtler-Özkan Öztaş


6 Kasım'ı 7 Kasım'a bağlayan gece Bolşeviklerin Kerenski hükümetini devirip,   Çarlığın son kalıntılarını da ortadan kaldırmasıyla başlayan büyük Ekim Devrimi, temas ettiği tüm halklara pek çok şey kattı. Jülyen takviminde 25 Ekim’e rast geldiği için Ekim devrimi olarak anılan bu büyük kalkışma ile insanlığın tarihinde yeni bir sayfa açılmıştı.

Bu yeni dünyada yer alan halklarından biri olan Kürtler de Kafkas topraklarında kurulan Sovyet devletlerinde kendi tarihlerinin talihini yaşıyordu. Kürt tarihinin pek çok ilksel üretimi bu dönemde ortaya çıkmıştır ve Kürt halkının kültür tarihinde silinmez izler bırakmıştır.

Osmanlı-Çarlık Rusya savaşlarında Kafkas topraklarına doğru göç eden bu aşiretlerin kültürel ve politik değişimleri Kürdistan’da yaşayan Kürtlerle kıyaslanamayacak boyuttaydı. Ekim Devrimi ile birlikte sosyalist bir düzende yaşama şansı bulan Kürtler, tarihçi-Kürdolog Bazil Nikitin’in de ifadesiyle “tarihlerinin Rönesans’ını yaşamışlardır”

Yaşanan onca şeye bakınca, hayata geçirilen uygulamaların ve ürünlerin tesadüflerle açıklanamayacak kadar sistematik bir çalışmanın çıktısı olduğunu görebiliriz.

Nedir peki bu adımlar?

1: Kürt Tarihinin İlk Sinema Filmi: Zarê

İlk Kürt sinema filmi olarak bilinen Zarê filmi, Sovyet Sinema Dairesinin Sovyet halklarını anlatan ve aktaran çalışmalarının çıktılarından biridir. Bu film sayesinde beyaz perdeye taşınan Kürtler, sinemadaki ilk deneyimlerini elde ediyorlardı. Filmi seyredenler arasında Stalin’in de oldu bilinir.

Yönetmeni Ermeni Hamo Beknezaryon olan filmin başrollerinde Maria Tenazi, Hrachia Nersisyan, Avet Avetisyan sahne alır.

2: İlk Kürtçe Roman: “Kürt Çoban”

Bir diğer ilksel üretim ise Kürt tarihinin ilk romanı olarak bilinen Şivana Kurmanca yani Kürt Çoban kitabıdır.   Kitabın yazarı Erebê Şemo, Çarlık Rusya’sında politik tutuklu olarak cezaevinde kalır. Kars’ın Susuz ilçesinden göç eden Şemo, orada Osmanlılardan esir alınan mahkûmların yanında Bolşeviklerle tanışır. Ekim Devriminde aktif rol alan Şemo, Halkların Kardeşliği ve Lenin Nişanı ile ödüllendirilir. Sosyalizmle tanıştıktan sonra hayatı değişen bir çobanın hikâyesini konu alan kitap Kürt tarihin roman biçimindeki ilk anlatısıdır.      

   
(Şivana Kurd adlı romanın Ermenistan Baskısı)

3: Kürt Tarihinin En Uzun Soluklu Gazetesi:

Kürt tarihinin en uzun soluklu gazetesi SSCB’de yayınlanmıştır. Riya Teze yani “Yeni Yol” adıyla çıkan bu gazete 1930 yılından SSCB’nin dağılışına kadar yayın hayatını sürdürdü. Gazete Sovyetlerin dağılmasından sonra maddi nedenlerle yayın hayatına veda etti.


Riya Teze gazetesinin ilk sayısı

4: Anadilinde Eğitim ve Çocuk Kitapları:

Kürtler SSCB topraklarında parasız eşit ve bilimsel eğitimin temellerini atan ve bundan faydalanan halklardan oldular. Özellikle 1925 ile 1940 yılları arasında II. Dünya Savaşına kadar pek çok çocuk kitabı okuyucuya ulaştırıldı. Bu hem okuma yazma konusundaki seferberliğin çıktısı hem de anadilinde eğitimin yansımasıydı.


Çocuklar hazırlanmış bir hikâye kitabından Erivan 1936

5: Kadınların Toplumsal Hayattaki Yeri:

Bilindiği üzere Sovyet halkları toplumsal anlamda pek çok ilki hayata geçirdiler. Uzaya ilk giden kadın bu örneklerden belki en önemlisi. Ancak benzer örnekler tüm Sovyet yurttaşları için geçerliydi. Eğitimden ekonomiye, tarımdan sanata, mühendislik alanlarından tıbba kadar pek çok alanda kadınlara rastlamak mümkündür.


“Kadınların Selameti” adlı Kürtçe çalışma 1934 Erivan

6: İlk Kürtçe Rock Grubu:

Kürt tarihinin bilinen ilk Kürtçe rock müzik grubu Koma Wetan SSCB’de müzik hayatına başlamıştır. Yaptıkları ilk albümün gelirlerini Halepçe katliamında yaşamını yitirenlerin ailelerine ve iltica edenlere bağışlayan grup SSCB’nin dağılışı ile müzik hayatına veda etti. Grubun kurucularında Gerdenzeri hala o dönemleri yâd ederken kimi çalışmalar ve üretimlerle bu alandaki sürekliliğini korumaktadır.

7: Kürt Tiyatrosu

Kürt tarihinin ilk tiyatro faaliyetleri için Osmanlı dönemindeki Kürtler işaret edilir. Ancak devlet tarafından desteklenen ve turnelere çıkan, bir bütün olarak çalışmalarını sürdürme şansı bulan ilk deneyim SSCB’de yaşanmıştır.

Sovyet devletlerinde turnelere çıkan bu tiyatro topluluğu emekçileri Moskova Ses Tiyatrosu’ndaki bir emekçi ile aynı ücreti alıyor ve aynı olanaklardan yararlanıyordu. Geleneksel Kürt anlatılarını canlandıran oyuncular II. Dünya Savaşı sırasındaki gösterimlerle Kızıl Orduya pek çok gönüllü kazandırmıştır.


Oyuncuların bir temsil sonundaki fotoğrafı

8: Matematik ve Fizik Alanlarındaki Kürtçe Üretimler

Bilindiği üzere anadilinde eğitimin en temel ürünlerinden biri sayısal alandır. Zira insanlar hangi dili konuşursa konuşsun daha çok anadilinde hesaplamalar yaparlar. SSCB bu verilerden yola çıkarak Kürtlerin anadilinde eğitimini sayısal alanlardaki üretimlerle de beslemiştir.


9: Kürtlerin Gözü Kulağı; Erivan Radyosu

Kürt tarihindeki ilk profesyonel radyo çalışmaları Erivan Radyosunda başlamıştır. Daha öncelerde başka ülkelerde benzer deneyimler olmasına rağmen, dil alanındaki gelişkin çalışmalar ve kültürel üretimlerdeki deneyimlerden dolayı en çok dinlenen radyo; Erivan olmuştur. Ermenistan Komünist Partisinin bir propaganda aracı olarak yayın hayatına başlayan bu radyo zamanla Kürtçe programlara yer vererek haberden radyo tiyatrolarına kadar pek çok alanda faaliyet göstermiştir.

10: Kızıl Ordu’da Kürtler

Kürtler aynı zamanda Kızıl Ordu’da görev almış ve sosyalizmin hem yeni toprakları özgürleştirmesinde hem de savunmasında katkıda bulunmuşlardır.



Sol