Menü Üye Giriş

Şifre Sıfırla · Kayıt Ol

 SOL PAYLAŞIM  »
 Marksist Çözümlemeler
13.09.2013- 00:18

Marks ve Fransız Üçlemesi:"Teori ağacı griyse, alın size yeşil!"

Komünist 235, 7 Ekim 2005


Marx'ın Fransa'da Sınıf Mücadeleleri 1848-50, Louis Bonaparte'ın 18. Brumaire'i ve Fransa'da İç Savaş başlığını taşıyan kitapçıkları Marksist çevrelerde "Fransız Üçlemesi" olarak bilinir.

Bu çalışmalardan ilk ikisi, Fransa'da 1848'den 1850'ye uzanan devrim sürecindeki sınıf mücadelelerini ve sonuçta oluşan "düzeni" çözümlemektedir. Üçlünün sonuncusu olan Fransa'da İç Savaş ise 1871 tarihlidir ve Paris Komünü dahil olmak üzere gene Fransa'da 1848-50 sürecinden 20 yıl sonra yaşananlarla ilgilidir.

Doğrusunu söylemek gerekirse, sol çevreler söz konusu olduğunda bu üç önemli çalışmadan ilki (Fransa'da Sınıf Mücadeleleri) Engels'in 1895 tarihli önsözüyle; ikincisi (18. Brumaire) Hegel'e eklenen "trajedi-komedi" ikilisiyle; üçüncüsü (Fransa'da İç Savaş) ise neredeyse değişmez bir referans haline gelen Paris Komünü değerlendirmeleriyle bilinmektedir. Oysa, bu üçlemede kendi dönemleri bir yana günümüz için de önem taşıyan değerli başka çözümlemeler yer almaktadır. Üçlemeye ve burada yer alan çözümlemelerin değerine ilişkin kısa bir notla devam edelim.

Basit bir projeksiyon mu?

Marx ve Engels, tarihsel maddecilik anlayışını ve bu bağlamdaki sınıf mücadeleleri teorisini çeşitli yapıtlarında ortaya koymuşlardır (Alman İdeolojisi, Manifesto ve Engels'in çok bilinen ve okunan çeşitli kitapçıkları). Bu yapıtlarda ortaya konan teori üst soyutlama düzeyindedir ve tarihsel süreç - sınıf mücadeleleri odaklıdır. Başka bir deyişle, bu yapıtlarda örneğin Devlet, siyaset, devrim ve sınıf analizleri gibi önemli birtakım başlıklar, en genel anlamda tarihsel süreç - sınıf mücadeleleri odağının türevleri olarak gündeme gelir. Fransız üçlemesinin önemi ise, en üst soyutlama düzeyinde ancak türev olarak ortaya çıkan / çıkabilecek başlıkların, bu kez çıkış noktaları veya somut analiz nesneleri olarak ele alınmasından kaynaklanmaktadır.

Örnekler verebiliriz. Üst soyutlama düzeyinde genel olarak Devlet vardır; Fransız üçlemesinde ise, sınıf mücadelelerinin ortasında yeniden ve yeniden şekillenen, duruma göre egemen sınıfın şu veya bu kesime yanaşan daha canlı bir kurum. Üst soyutlama düzeyinde genel olarak sınıflar vardır; Fransız üçlemesinde ise, temel sınıfların kendi iç bölmelerini ve bu sınıfların siyaset planında birbirleriyle olan ilişkilerini görürüz. Üst soyutlama düzeyinde siyasetin yeri çok belirsizdir; Fransız üçlemesinde ise sınıf mücadelelerinin siyaset planına doğrudan yansımasını buluruz. Üst soyutlama düzeyinde genel bir süreç olarak devrim vardır; Fransız üçlemesinde ise, çeşitli uğrakları, ittifakları, inişleri, çıkışları ve yenilgileri ile canlı bir süreç vardır karşımızda....

Bu durumda, Fransız üçlemesini, genel teorik konumun, belirli bir zaman diliminde ve mekânda yaşananlara basit bir projeksiyonundan ibaret saymak doğru olmayacaktır. Gerçekten de Fransız üçlemesi, genel teorik konumun elbette yadsımadığı, ama kendi başına onun içinden de çıkarılamayacak somut durum analizleri içermektedir. Bu nedenle, üçlemedeki somut durum analizlerinin belirli bir soyutlamayla günümüze ve farklı mekânsallıklara güncellenmesi hiç de zorlama kaçmayacaktır. Özetin özeti, mesele "Marx önce teorisini ortaya koydu, sonra da üçleme ile bunu pratikteki süreçlere uyguladı" basitliğinde değildir. Üçleme, pek çok bakımdan, kendi başına bir teorik zenginlik kaynağıdır.

Örnekler ve güncellik
Burada kuşkusuz bu üç çalışmanın derinlemesine ve ayrıntılı bir değerlendirmesini yapacak değiliz. Bununla birlikte, üçlemenin içerdiği kimi önemli saptama, analiz ve vurguları biraz da güncellik ve tartışma boyutu katarak spotlar (sorular) halinde vermek mümkündür.

Fransa'da Sınıf Mücadeleleri 1848 - 1850
· Egemen sınıfların (toprak aristokrasisi, finans aristokrasisi, ticaret burjuvazisi ve sanayiciler) o dönemki konumlanışları ve aralarındaki ilişkiler - çelişkiler kapitalizmin daha sonraki evrimiyle birlikte günümüze nasıl ulaşmıştır?

· Proletarya ile küçük burjuvazi arasında dönemin Fransa'sına özgü ilişkiler farklı bağlamlarda da olsa günümüzde yeniden gündeme gelebilir mi?

· Kapitalizm, devletten, devlet borçlarından geçinen asalak sınıf kesimlerinden kendi tarihi boyunca neden kurtulamamıştır? "Ucuz devlet" teorik planda sanayi sermayesinin çıkarına iken sanayi sermayesi bu talebinden (aksi yöndeki tüm iddialarına rağmen) neden vazgeçmiştir?

· "Sanayici, kârının bir bölümünü finans kesimine kaptırmayı, proletaryanın kârına büsbütün son vermesine tercih eder" (Marx) saptaması "teorik" sınıf konumu ile "pratik" (somut) sınıf konumu arasında nasıl bir açıya işaret eder?

· Özel sermaye gruplarının/odaklarının tepişmeleri ötesinde, günümüz kapitalizminde finans, ticaret ve sanayi sermayesinin toplumsal dinamik yaratabilecek kesimsel çelişkilerinden söz etmek mümkün müdür?

18. Brumaire
"İlk Fransız Devrimi'nin "yükselen" çizgisinden farklı olarak 1848 - 50 devrimleri "inen" bir çizgide seyretmiştir. "Yükselen çizgi", her sınıfın ve sınıf kesiminin kendinden bir adım daha radikal olanının peşine takılmasıyla, "inen çizgi" ise bunun tam tersi ile ortaya çıkıyor. 20. yüzyılda, Ekim Devrimi bir yana bırakılacak olursa Küba Devrimi bir tür "yükselen" devrimci demokrat çıkış olarak değerlendirilebilir mi?

"Brumaire'de çizilen "devrimci demokrat" konumun ve yönelimlerin gürümüz dünyasında kendini yeniden üretmesi mümkün müdür? Dingin dönemlerde ortadan çekilmiş / tükenmiş görünen devrimci demokrat tepkilerin sıcak ve devrimci ortamlarda yeniden ortaya çıkabileceği söylenebilir mi?

"Sınıf ile onun siyasal temsilcileri arasında Brumaire'de kurulan ilişkiyi (sınıfın siyasal temsilcilerinin akıl ufku, o sınıfın gündelik yaşamdaki pratik ufkunun ötesine geçmez) günümüzde bütün sınıflar için geçerli saymak mümkün müdür?

"Bonapartizm, en özlü biçimde "burjuvazinin toplumsal iktidarını sürekli kılmak için siyasal iktidarından ödün vermesi" biçiminde tanımlanmaktadır. Türkiye dâhil kimi ülkelerdeki askeri - bürokratik diktatörlükleri "Bonapartist" olarak niteleyenlerin yanılgısı da, aslında hiç de öyle olmadığı halde bu rejimler sırasında burjuvazinin siyasal iktidarını geri çektiği saptamasından kaynaklanmaktadır. Burada tanımlandığı biçimiyle Bonapartizm artık devrini doldurmuş mudur?

"Brumaire'de küçük mülkiyetin ve küçük mülk sahiplerinin yaygınlığı devletin ve düzen ideolojisinin toplumun tümüne tek tip yaygınlaşmasını sağlayan bir zemin olarak görülüyor. Belirli ideolojilerin ve ideolojik kalıpların toplumca yaygın biçimde benimsenmesinde küçük mülk sahipliğinin / küçük burjuvazinin rolü nedir?

Brumaire'de bir dönem burjuvazinin sınıfsal yükselişinin zeminini ve koşullarını hazırlayan bürokrasinin daha sonra onun basit aparatı haline geldiğine değiniliyor. Günümüz kapitalizminde bürokrasinin görece de olsa bağımsız hareket edebileceği alan kalmış mıdır?

"...İnsanların tarihlerini kendilerinin yaptıkları, ancak bunu kendi tercihlerine göre, kendi seçtikleri koşullar içinde değil, doğrudan verili olan ve geçmişten devralınan koşullar içinde yaptıkları" saptaması, Marx'ın "bilimsel kesinlikten" uzak durduğunun göstergesi olarak yorumlanabilir mi?

Fransa'da İç Savaş

· Proletarya diktatörlüğünün,
(a) Proletaryanın siyasal olgunluğu ile toplumun sosyalizme hazır oluşu arasındaki açıyı kapatmanın;

(b) İktidardaki proletaryanın kendine yeni müttefikler kazanmasının ve

(c) Kentlerdeki devrimci iktidarın gücünü kırsal kesimlere de yaymanın aracı olmasına dair işlevleri günümüzde de geçerli midir?

Sonuç
Fransız üçlemesinden kaynaklanan bu sorular, kuşkusuz, özellikle genç okurlara "bütün bunlara yanıt vermek zorunda kalacaksam bari hiç okumayayım" dedirtmek için değil, söz konusu çalışmaların önemine ve güncel yönlerine vurgu amacıyla ortaya atılmıştır. Gerçekten de, bugün için aşılmış görünen kimi gündemler / sorular dışında, Fransız üçlemesinde ön plana çıkan saptamaların çoğu güncelliğini daha uzun süre koruyacaktır.

Önemli olan, bu tür soruların gündemde olduğunu bilmek, ama bunların hepsine, hemen ve salt kuramsal düzlemde yanıtlar aramaktan kaçınmaktır. Soruların birçoğu, gerçek yanıtını yeni devrim süreçleri ve iktidar deneyimleriyle bulacaktır.

Tam Sürüme Geç »
 phpKF Mobil Android Uygulaması Kullanın [X]