Kötü iyiyi kovar mı?/Metin Çulhaoğlu
Taner Timur'un önemli bir tespitiyle başlayalım.
Demet Parlak'ın Taner hocayla yaptığı bir görüşme soL Kitap'ta 30 Ekim günü yayınlandı. Görüşmenin sonuna doğru Parlak, Timur'a Haziran Direnişi sonrasında Türkiye'de entelektüel tartışma düzeyinde bir sıçrama yaşanması olasılığını soruyor. Timur'un yanıtı şöyle:
"(...)bugün Türkiye'de tartışılan konulara ve etrafı saran "ilahiyatçı-fetvacı" ordusuna bakılırsa, entelektüel sıçramadan çok, yıllar önceki tartışma ortamına dönmenin yollarını aramalıyız."
Yıllar önceki tartışma ortamı?
O ortama geri dönmek?
Tam tamına hangi ortam?
***
İktisatta "Gresham Yasası" diye bilinen bir yasa vardır. 16. yüzyılda yaşayan İngiliz tüccar ve maliyeci Thomas Gresham'ın adını taşıyan bu yasa kısaca "kötü para iyi parayı kovar" kuralıyla bilinir. Bir para (sikke) değerli olmadığı halde yapay biçimde değerlendirilirse, tedavülde gerçekten değerli olan paranın yerini alır; sonuçta değerli para tedavülden çıkarak bir yerlerde saklanır, biriktirilir (eski deyimle iddihar).
"Paranın" yerine "düşünceyi" ya da "teoriyi" koyduğumuzda Gresham Yasası'nı Türkiye'de bugünkü entelektüel ortama uyarlamak mümkündür.
O zaman şöyle denmesi gerekiyor: "Kötü teori iyi teoriyi kovar..."
Sahiden böyle mi?
Fazla karamsar bir bakış değil mi?
Yani bu ülkenin okumuş yazmış kesimi kötü düşünceyi ya da teoriyi duyunca bunların peşine mi takılıyor?
***
Aşağıdaki örnekler üzerinde biraz düşünelim:
"Hemen ardından Jakoben diktatörlük, daha sonra Bonapartlar vb gelmişse 1789 Fransız İhtilalı neden ilerici sayılsın ki?"
"Sonuçta bugün dünyanın baş belası ABD'yi ortaya çıkardığına göre 1776-1783 Amerikan bağımsızlık savaşının neresi ilericidir?"
"Asıl mesele kuzeyli sanayicilere sömürülecek serbest ve ucuz işgücü sağlamaksa ABD'de köleliğin kaldırılmasına (1863-65) neden bu kadar önem veriliyor ki?"
Yukarıdaki örnekler, bilinçli olarak daha uzak geçmişten ve Türkiye dışından verilmiştir. "Böyle şeyler diyen mi var?" sorusunu sordurmak için. Eğer yanıt "yoktur" ise, anılan tarihsel olaylar pek fazla bilinmediğindendir. Gelgelelim, aynı "mantık" Türkiye, özellikle 1908-1950 dönemi için hayli yaygın biçimde tedavüldedir.
Fransa ve Amerika tarihinden verilen örnekleri Türkiye'de yaşanan bir tarihsel döneme pekâlâ iz düşürebilirsiniz. Böyle yaptığınızda, bakın bakalım "böyle şeyler diyenler" var mı yok mu?
Kötü teori iyi teoriyi kovuyor mu kovmuyor mu?
***
Taner hoca, dönülmesi gereken yer olarak "yıllar önceki tartışma ortamına" işaret ediyor. Ama tam olarak hangi dönem, hangi yıllar, bunu belirtmiyor.
Ben de tutup "şu dönem" ya da "şu yıllar" demeyeceğim; gene de bu ülkenin entelektüel ortamında "sıçrama" olmasa bile en azından kötünün iyiyi kovamadığı nispeten salim kafalı bir döneme girmek istiyorsak, bir başlangıç önerim olacak.
Zamanında çok küçümsenmiştir, ama Zubristki, Mitroposki ve Kerov'un "İlkel, Köleci ve Feodal Toplum", ardından "Kapitalist Toplum" başlıklarını taşıyan "elementer" ("didaktik", "ucuz", "harcıâlem", ne derseniz deyin) kitaplarıyla başlanması mutlaka hayırlı olacaktır.
Bu kaynaklar en azından genel bir tarih kavrayışı kazandırmışsa, Türkiye'nin yakın tarihine meraklı olanlar Taner Timur'un, Korkut Boratav'ın, Feroz Ahmad'ın, Tevfik Çavdar'ın ve Yalçın Küçük'ün çalışmalarıyla devam edebilirler.
1960'lı ve 70'li yıllarda aralarına kan giren sol siyasetlerin bile üzerinde beş aşağı beş yukarı mutabık kalıp gündeme getirmedikleri yakın tarihe ilişkin kimi temel başlıkların şımarık çocuk edasıyla "bana ne, bana ne" diye ikide bir piyasaya sürülmesi insanı gerçekten sıkıyor.
Ancak, durum sıkıcı ve bıktırıcı olsa bile kuşkusuz biz de bir köşeye çekilip "teorimizi" orada saklamayacağız.
Gresham Yasası parayla ilgili ne demiş olursa olsun; düşünsel yaşam başlarda bu yasaya göre şekillenir gibi görünse bile sonunda gelişkin düşünce ilkel düşünceyi mutlaka kovacaktır.
http://haber.sol.org.tr/yazarlar/metin-culhaoglu/kotu-iyiyi-kovar-mi-82465